Iets in de lucht
Soms voel je dat er iets in de lucht hangt, maar dat het niet uitgesproken wordt. Soms vraag je je af waar een gesprek nu echt over gaat. Soms kijk je terug op een bijeenkomst en realiseer je je dat er iets raars gebeurde. Dit zijn situaties waar een onderstroom kan spelen. Het is denk ik het schijnbare ongrijpbare wat me fascineert. Je voelt, ziet of hoort flarden die je een richting op wijzen. Het is zoals een wandeltocht over een onbekend en spannend terrein.
Wat is het, een onderstroom?
Een onderstroom kun je omschrijven als:
Alle gedachten en gevoelens in een groep die belangrijk zijn voor het maken en nakomen van afspraken die we niet openlijk met elkaar kunnen delen (van Deene). Persoonlijk vind ik dat naast ‘kunnen’ (het vermogen) hier dikwijls ook ‘willen’ (het lef hebben) mee speelt. Misschien telt hier zelfs dat ‘willen’ voor ‘kunnen’ gaat. Als ik geloof dat het iets oplevert om zaken uit te spreken, dan wil en kan ik dat ook doen.
Waarom is er onderstroom?
Er zijn verschillende redenen waarom men niet zegt wat er te zeggen valt. Een reden is dat men denkt dat het niet legitiem is om in openheid te spreken. Bij de ‘men’ zit al een adder onder het gras. Want wie bepaalt nu dat het niet legitiem is? En waarom? Dat kan slechts 1 persoon zijn, maar ook kan het een door velen onbesproken opvatting zijn.
Signalen van de onderstroom
Wat er gebeurt is dat men wel een onderwerp in de wandelgangen bespreekt, maar niet in het formele circuit. Of men maakt er grapjes over en op de echte momenten blijft het onbesproken. Een ander signaal is bijvoorbeeld dat men na de formele vergaderingen nog wel heel lang napraat. Bij een grote Stichting speelde dit. Er werd letterlijk gezegd; we hebben een tweede vergadercultuur. Blijkbaar voelt het veiliger om zaken bij de koffieautomaat te bespreken. Het vergt dan moed om hetgeen bij de koffieautomaat besproken is, terug te brengen in de formele bespreking. Een simpele afspraak daarover doet soms wonderen. Bij die Stichting gaf ik dat zo letterlijk aan, eigenlijk als voorbeeld bedoeld. Vijf minuten daarna werd letterlijk iets ingebracht wat daarvoor bij de koffieautomaat besproken was.
De koffieautomaat en de onderstroom
Soms zegt men ook bij de koffieautomaat weinig omdat men daar een spanning mee verwijdt. Er is sprake van een onbewust proces. Een team in de non-profit gaf meerdere malen aan dat ze goed samenwerken en dat ze om die reden een middag willen werken aan feedback. Te veel of te lang bevestigen dat iets er is, kan een signaal zijn dat het er juist niet is. Dat gaat onbewust, omdat daardoor de aandacht juist op andere zaken wordt gericht. Een ander signaal dat je hier kunt opvangen, is dat hetgeen je hoort en ziet, niet overeenkomt met wat er gezegd wordt. ‘We zijn een geweldig team’ maar je voelt tegelijkertijd een laag energieniveau.
Oefenen met de onderstroom
Het vergt aardig wat oefening om de signalen uit een groep op te pikken. Voor mij nog steeds een leerproces. De vervolgstap is de signalen op zorgvuldige wijze te toetsen in de groep en daarmee interventies doen die bijdragen aan het leerproces van het individu en de groep. En dat lukt soms en soms sla je de plank ook gewoonweg mis. Daar vertel ik in de volgende blog graag meer over.