'Leading from behind': met vriendelijkheid en geduld laat je het gesprek, door minimale haperingen, soepel verlopen (Insoo Kim Berg).

Richard Korver

Het Meebewegen op de zienswijze van de ander in onderstaand voorbeeld door Richard Korver (advocaat) gebeurt in fracties van seconden. Dit is een kenmerk van het toepassen van een verschilmaker. Het is voor te stellen dat er in enkele minuten wel vijf of meer verschilmakers zichtbaar zijn.

Richard Korver (advocaat), zit aan tafel bij het actualiteitenprogramma Pauw en Witteman over het spreekrecht van slachtoffers of die van hun nabestaanden in zedenzaken. Richard is het niet eens met de stelling van Paul Witteman dat de emotie van het slachtoffer in de rechtszaal het proces verduistert. Paul stelt zich daarin enigszins op als de ‘advocaat van de duivel’. Richard start zijn reactie met de zinnen: ‘Dat is heel goed dat u dat doet, want heel veel juristen denken zo. Maar zo werkt het niet. Kijk maar eens naar de Amsterdamse zedenzaak.’ Vervolgens komt hij met zijn standpunt. In het videofragment Beweegt Richard rustig en vastberaden mee door aan te sluiten bij de zienswijze (een manier van Meebewegen) van Paul Witteman. Hij maakt hem daardoor ontvankelijker voor de stelling die hij daarna zelf inbrengt.

Het fragment

Het bovenstaande fragment is te zien van 5:00 tot 5:45 min.

https://www.youtube.com/watch?v=ENUJYY1Rgg4

In het tv-interview is tevens de verschilmaker Afbewegen te ontdekken.

... daar waar je niet aan mag komen, daar moet je zijn om verandering te kunnen veroorzaken (Shirine Moerkerken).

Mariëlle Tweebeeke

In dit tv-voorbeeld laat Mariëlle Tweebeeke (presentatrice/journaliste) zien hoe je kunt Afbewegen door ‘uit te vergroten’ of ‘aan te wakkeren'.

Aan tafel zitten Rob Jetten van D’66 en Thierry Baudet van FvD. Het gesprek gaat over het migratiepact Marrakesh. In tegenstelling tot enkele andere Europese landen heeft Nederland het migratiepact wel ondertekend. Echter met een bijsluiter ‘standpuntverklaring’ die duidelijk maakt dat migranten geen rrechten kunnen ontlenen aan het ondertekenen van het pact. De heer Jetten is blij met de ondertekening van het pact. De heer Baudet, die de discussie over het pact op de politieke agenda van het kabinet heeft gezet waardoor mede de standpuntverklaring is toegevoegd, heeft een andere mening dan Jetten. Mariëlle stelt aan de heer Baudet de vraag of hij niet blij is met de toegevoegde standpuntverklaring. Juist omdat hij de discussie heeft aangezwengeld. Ze gebruikt hier een vorm van provocatie om hem daarmee goed te laten uitleggen waarom hij daar juist niet blij mee is en zo de discussie en de argumenten zal verduidelijken en op gang brengen. ‘Dat inlegvel, dat was toch precies wat u wilde?’ De heer Baudet ontkent dit en het lijkt dat het gemak waarmee hij voorheen sprak, weg is. Daarna onderbreekt Mariëlle de heer Baudet nog een keer in zijn verhaal en corrigeert hem op feitelijke onjuistheden.  

Het fragment

Het fragment is te zien van: Vanaf 00:00 tot 12:09 min. Het moment van Afbewegen is van 2:27 tot 4:28 min

https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2261968-marrakesh-migratiepact-jetten-d66-en-baudet-fvd-kruisen-de-degens.html

Humor is onontbeerlijk aan de randen van ons vak als het werk zwaar en emotioneel wordt (Theodor Lipps).

Esther van Fenema

Het Ontladen in dit tv-voorbeeld gebeurt door Esther van Fenema (psychiater). Ze Ontlaadt door de emotie van Leon de Winter (schrijver) als logisch en passend te zien.

Aan het eind van het gesprek vraagt Esther wie de joodse identiteit in stand moet houden. Het antwoord van Leon is dat die niet in stand is te houden en vervolgens verduidelijkt hij zijn standpunt. Esther vraagt of dit een goede afsluiting is en Leon vindt dat wat treurig. Esther Ontlaadt door te zeggen: Er zit ook een hoop treurigheid bij dit onderwerp, een erkenning van de emotie die voelbaar is in het gesprek.

Het fragment

Het voorgaande fragment is te zien van 35:40 tot 37:52 min. https://www.youtube.com/watch?v=OyIQuUAHu4U

In dit voorbeeld zijn daarnaast de verschilmakers Afbewegen en Tijd nemen & Tijd kiezen te zien.

Het gewone gaat ons in het leven ongemerkt voorbij. Wat zich voor onze neus bevindt zien we 't laatst (William Barrett).

Richard Korver

Dit interview van Richard Korver (advocaat) door Arno Wellens (journalist) is een voorbeeld van Opmerken van taal en lichaamshouding.

Arno Wellens (journalist) interviewt Richard Korver (advocaat) over de financiering van het rechtssysteem. Richard houdt een pleidooi voor het filmen van incidenten als burger. ‘Ik juich dat zeer toe, want zonder beelden was het in de zaak Mitch Henriquez nooit tot een veroordeling gekomen, nooit.’ Arno beaamt dat en zegt: ‘Het is gewoon knetterhard bewijs.’ Hier begint Richard te nuanceren: ’Ja, maar het is ook levensgevaarlijk, want je moet je altijd afvragen wat je niet ziet op deze beelden. Wat was de aanleiding, de context, wat gebeurde er omheen?’

Richard geeft hier aan dat wat je ziet de werkelijkheid lijkt te zijn, maar tegelijkertijd is er ook iets buiten jouw beeld en is er dus tevens een andere werkelijkheid. Filmen kan daarmee zowel zinvol zijn, alsook risicovol. Daar waar we als mens de neiging hebben te ‘varen’ op wat we zien is het tevens nuttig daarover kritische vragen te stellen aan jezelf en de ander.

Het toont een levendige en beweeglijke Richard. Hij praat makkelijk, in een hoog tempo, is beweeglijk in zijn lichaamshouding en specifiek met zijn handen. Toch zijn er ook momenten waarop er zowel in lichaamshouding als in spraak meer traagheid is. De lach is van zijn gezicht, hij zit stiller, praat langzamer en is gedurende fracties van seconden stil. Welke informatie kun je halen uit de veranderingen hierin?

Het fragment

Het bovenstaande fragment is te zien van: 45:15 tot 46:40 min.

https://www.youtube.com/watch?v=jiHFcO1UHfI

Research is creating new knowledge (Neil Armstrong).

Jan Terlouw

Deel 1: Van 2:49 tot 3:25 min.

In dit tv-voorbeeld wordt Jan Terlouw in de zomer van 2017 in de EendVandaag, een actualiteitenprogramma, meegenomen voor een ritje langs de IJssel. De interviewer stelt een beperkt aantal vragen, maar de vragen die hij stelt zijn Onderzoekend, veelal vragend naar betekenis. De eerste vraag, al rijdend in de Eend de dijk op met uitzicht op de IJssel is: ‘Wat is de schoonheid van die IJssel?’ Het is een vraag die Onderzoekt welk beeld Jan heeft van de IJssel. En tegelijkertijd is het ook een vraag die betrekking heeft op de betekenis van de rivier voor hem. Het is een vraag die je hart raakt, die verbindt en in de formulering ook verrast. Als de interviewer had gevraagd: 'Wat vind je mooi aan de IJssel?', was het antwoord waarschijnlijk anders geweest. Het woord schoonheid heeft meer betekenissen, zoals de fysieke, waarneembare schoonheid, de eigenschappen maar ook de beleving die ze teweegbrengt. Deze vraag is daarmee een generatieve vraag: hij verrast, raakt hart en ziel, verbindt en laat je op een andere manier naar de werkelijkheid kijken.

De interviewer blikt tevens terug op het pleidooi van Jan in De Wereld Draait Door in 2016 over ‘het touwtje uit de brievenbus’. Hij stelt de vraag: ‘Dat touwtje uit de brievenbus, waarom sloeg iedereen daar zo op aan?’ Het is een vraag over redenatie of verklaring die uitmondt in een conclusie. In dit fragment start Jan met zijn conclusie en doet vervolgens de redenatie.

Deel 2: Vanaf 5:46 tot 7:38 min.

Jan had ter voorbereiding op het interview een stuk muziek van grote persoonlijke waarde uitgekozen. De interviewer stelt een aantal vragen: ‘Wat betekent deze muziek voor u?’ En even later over de voorstellingen die Jan gaf met zijn dochter, waarin zij speelt en hij vertelt: 'Wat ontstaat daardoor?' Op het moment dat blijkt dat het ensemble niet meer bestaat vanwege het overlijden van de man van zijn dochter (zijn schoonzoon), volgt de vraag: ‘Hoe is het om deze muziek te horen?’. Opnieuw een vraag naar betekenis, hoewel het antwoord feitelijk is, namelijk dat het muziek is van zijn dochter. De vraag Wat ontstaat daardoor? is zowel een bijna feitelijke vraag over oorzaak en gevolg als een vraag over de betekenis van deze voorstellingen. Het antwoord van Jan is dat muziek zoveel meer doet dan bijvoorbeeld een powerpoint. Hoewel de vraag als concreet is te interpreteren, doet het antwoord vermoeden dat het meer abstract is opgevat en betrekking heeft op de betekenis specifiek voor Jan. De vraag Hoe is het om deze muziek te horen? is een vraag naar beleving, omdat je uit het verhaal en de emotie kan Opmerken (een andere verschilmaker) dat het Jan raakt.

In het laatste stuk vertelt Jan nog iets over kijken en luisteren. De interviewer Ontlaadt (een andere verschilmaker) en brengt weer wat lucht in het gesprek.

Het fragment

Het volledige fragment is te zien van 0:00 tot 10:03 min.

https://www.youtube.com/watch?v=msA61NN0XhY}

In een stilte kunnen we wortelen en groeien (Mark Rothko).

Esther van Fenema

De Tijd kiezen in dit tv-voorbeeld gebeurt door Esther van Fenema (psychiater). Ze kiest een moment om een (emotionele) blokkade weg te nemen bij Leon de Winter (schrijver).

Aan het eind van het gesprek vraagt Esther wie de joodse identiteit in stand moet houden. Het antwoord van Leon is dat die niet in stand is te houden en vervolgens verduidelijkt hij zijn standpunt. Esther vraagt of dit een goede afsluiting is en Leon vindt dat wat treurig. Esther Ontlaadt door te zeggen: 'Er zit ook een hoop treurigheid bij dit onderwerp', een erkenning van de emotie die voelbaar is in het gesprek. Daarna lachen ze en vraagt Esther zich af of Leon niet met een mop kan afsluiten. Deze is wat dubbel van aard: enerzijds Ontlaadt het nog wat meer, tegelijkertijd lijkt ze hier bewust of onbewust hem te overvragen en Beweegt ze Af (een andere verschilmaker). Als ze inderdaad overvraagt, heeft ze niet de goede Tijd gekozen om te Ontladen. Oordeel zelf hoe jij dit zou interpreteren.

Het fragment

Het fragment is te zien van 35:40 tot 37:52 min. https://www.youtube.com/watch?v=OyIQuUAHu4U

Ruimte is niet vlak ... Het omgeeft de kijker (David Hockney).

Esther van Fenema

In dit tv-voorbeeld van Esther van Fenema (psychiater) komen diverse verschilmakers langs, waaronder Uitzoomen. Probeer ze te vinden, waaronder specifiek Uitzoomen.

Theodor Holman (schrijver/columnist) interviewt Esther over haar boek Het ontstemde brein. Hij constateert dat ze het in haar boek heeft over de angst dat anderen een slecht oordeel over je vellen. Hoewel haar dat nu niets meer kan schelen, zegt ze er hard voor te hebben geknokt om daar te komen. Praten over je ‘binnenleven’ heeft ze lang als spannend ervaren. Ze is zelf in therapie gegaan en dat heeft haar een andere kijk gegeven op die angst. Theodor vraagt haar wat er is gebeurd dat die verandering heeft plaatsgevonden. Ze zegt daarover, vanaf 10:05 in het fragment: ‘Ik heb een hoop grondwerk moeten verrichten. Want als je wordt opgevoed met de persoonlijkheidsstructuur zoals ik die heb ... Als ik naar mezelf kijk …, dat is moeilijk omdat ik geen afstand heb naar mezelf, dan zie ik een vrouw met een ingewikkeld soort aanleg. Ze wordt vervolgens opgevoed met het beeld “alleen als je heel goed presteert, dan misschien, ik herhaal dan misschien, kunnen we echt van je houden”. Dat is de boodschap die ik heb ervaren. Dit betekent niet dat het zo is. Maar dat is bij patiënten meestal zo: hoe ze het hebben ervaren. Als je met die bagage de wereld ingaat, ben je geneigd op basis van al je grondpatronen op zoek te gaan naar bevestiging van dat wat je kent en weet.’ (Einde op 10:49.)

Esther vertelt hier hoe ze naar zichzelf kijkt en tegelijkertijd zegt ze ook dat dit moeilijk is. Ze analyseert haar gedrag en geeft verklaringen hoe dit gedrag impact heeft op haarzelf en haar omgeving. Ze Zoomt uit op haar denken en handelen.

Andere verschilmakers

In het interview zijn tussen 10:49 en 21.45 min. diverse andere verschilmakers zichtbaar, zoals:

• Vanaf 11:02 tot 11:43 min., Onderzoeken en Afbewegen.
• Vanaf 12:02 tot 14:04 min., Onderzoeken, maar ook Ontladen en Onthullen. Esther Onthult hoe ze zichzelf zou omschrijven in haar patiëntdossier. Onthullen gaat over iets prijsgeven van jezelf met een functie.
• Van 14:36 tot 14:59 min. de verschilmaker Opmerken. Theodor Holman Merkt iets op.
• En tussen 21:00 en 21:45 min. stuurt Theodor ergens van weg, waardoor hij Ontlaadt, nadat hij Opmerkte dat het handig was om te doen.

Het fragment

Het fragment over Uitzoomen is te zien van 10:05 tot 10:49 min. Het hele interview duurt 1 uur en zes minuten. https://www.youtube.com/watch?v=cvqNvBUx548

Niets is meer waaard dan de dag van vandaag (Johan Wolfgang von Goethe).

Esther van Fenema

In dit tv-voorbeeld laat Esther van Fenema (psychiater) zien hoe je mogelijk Aanwezig kan zijn.

Esther (psychiater) interviewt in het programma BN’ers in therapie de voormalig ‘treitervlogger’, Ismail Ilgun. Ismail is bij binnenkomst zenuwachtig en laat dat blijken. Esther maakt het bespreekbaar. Ze vraagt: ‘Waarom is het ‘awkward’?’
Even daarna lijkt het erop dat Ilgun zijn ongemak verplaatst naar Esther. Hij vindt haar onderzoekende blik ongemakkelijk. Hij zegt: ‘Ik zie ook geen glimlach bij je, begrijp je.’
Op dat moment moet ze wel even glimlachen, lijkt na te denken, zegt niets over haar lach en brengt het terug naar Ismail en probeert zijn emoties te duiden. Ze zegt: ‘Dat is toch precies waarom je onzeker bent. Het heeft er wel mee te maken. Dus als je dat hier kan oplossen door het met mij uit te vechten, dat zou wel mooi zijn toch?’
Dat is het moment waarop het ongemakkelijk glimlachen van Ismail verdwijnt. Uit de reactie van Ismail is het effect van Aanwezig zijn af te leiden. Esther heeft de gevoelens van Ismail adquaat terugvertaald en creëert daarmee een omgeving waarin ambivalente gevoelens hanteerbaar en bespreekbaar worden gemaakt. Het fragment duurt een krappe drie minuten waarin de lach bij Ismail af en toe weer terugkomt en ook weer verdwijnt.

Andere verschilmakers

In het totale fragment zijn diverse verschilmakers te zien.

• Tussen 0:00 en 0:21 min. zie je Opmerken en Onderzoeken. Esther Merkt op hoe Ismail binnenkomt, zijn lachen, benoemt het en stelt er vragen over.
• Tussen 0:21 en 0:51 min. Verdraagt ze de opmerkingen van Ismail door Aanwezig te blijven en neemt ze de Tijd.
• Tussen 1:00 en 1:32 min. is ze aan het Onderzoeken en licht aan het Afbewegen door de opmerkingen van Ismail op tafel te leggen. Waarschijnlijk heeft ze hiervoor het goede moment afgewacht, ze kiest de Tijd, om dit te doen.
• Tussen 1:37 tot het eind is ze zowel aan het Onderzoeken als aan het Ontladen.

Het fragment

Het fragment is te zien van 0:00 tot 2:40 min.
https://www.rtl.nl/video/77ba39aa-4744-458b-9b33-879a43d9c864/

New insigths depends on resisting the tendency to fill with knowing the 'empty space' created by ignorance (Bion).

In dit tv-voorbeeld laat Esther van Fenema (psychiater) zien hoe ze het ongemak van voormalig ‘treitervlogger’ Ismail Ilgun Verdraagt en mogelijk ook haar eigen ongemak of ergernis.

Ismail is bij binnenkomst zenuwachtig en laat dat blijken. Esther maakt het bespreekbaar. Ze vraagt: ‘Waarom is het ‘awkward’?’
Even daarna lijkt het erop dat Ilgun zijn ongemak verplaatst naar Esther. Hij vindt haar onderzoekende blik ongemakkelijk. Hij zegt: ‘Ik zie ook geen glimlach bij je, begrijp je.’
Op dat moment moet ze wel even glimlachen, lijkt na te denken, zegt niets over haar lach en brengt het terug naar Ismail en probeert zijn emoties te duiden.
Verplaats jezelf in Esther. Kun je je voorstellen dat ze Ismails ongemak en de opmerkingen die hij over haar gezichtsuitdrukking maakt, Verdraagt? Op welke manier Verdraagt ze haar ergernis over de opmerking of de intensiteit van de emoties van Ismail?

In het totale fragment zijn diverse verschilmakers te zien.

• Tussen 0:00 en 0:21 min. zie je Opmerken en Onderzoeken. Esther Merkt op hoe Ismail binnenkomt, zijn lachen, benoemt het en stelt er vragen over.
• Tussen 0:21 en 0:51 min. Verdraagt ze de opmerkingen van Ismail door Aanwezig te blijven en neemt ze de Tijd.
• Tussen 1:00 en 1:32 min. is ze aan het Onderzoeken en licht aan het Afbewegen door de opmerkingen van Ismail op tafel te leggen. Waarschijnlijk heeft ze hiervoor het goede moment afgewacht, ze kiest de Tijd, om dit te doen.
• Tussen 1:37 tot het eind is ze zowel aan het Onderzoeken als aan het Ontladen.

Het fragment is te zien van 0:00 tot 2:40 min.
https://www.rtl.nl/video/77ba39aa-4744-458b-9b33-879a43d9c864/

Gemaaktheid ... is een kaars aansteken om onze gebreken te tonen en vestigt altijd de aandacht op ons gemis aan verstand of oprechtheid (John Locke).

Theodor Holman (Nederlandse schrijver, columnist, scenarioschrijver en radiopresentator) interviewt Esther van Fenema (psychiater) over Het Ontstemde brein, haar boek. Ze Onthult wat er over haar beschreven zou staan in haar psychiatrisch dossier. Ze Onthult tevens hoe ze naar zichzelf kijkt en tegelijkertijd zegt ze ook dat dat moeilijk is. Ze analyseert haar gedrag en geeft verklaringen hoe dat impact heeft op haarzelf en de omgeving. Ze Zoomt uit (een andere verschilmaker) op haar denken en handelen. Ze Onthult iets over haarzelf, relevant voor het gesprek, in het licht van Het ontstemde brein.

Het hele interview duurt 1 uur en zes minuten. Dit specifieke fragment is te zien van 10:49 tot 14:59 min.
https://youtu.be/cvqNvBUx548