Een mooie vraag behoeft geen antwoord
Afgelopen weken ben ik in de ban van de mooie vraag. In een coachgesprek, tijdens intervisie, training en werkplaatsen ervaar ik het belang van vragen stellen. De aanleiding was een bijeenkomst met een dame die de circulaire vraag inbracht. Daarnaast lag het boek van Liz Wiseman op mijn nachtkastje. Ik realiseerde me weer hoeveel effect een mooie vraag kan hebben. Of je die nu stelt aan je medewerker, collega, partner of buurman.
Wat is dat toch, een mooie vraag? Misschien is er wetenschappelijk veel over te zeggen. Maar even met mijn ervaring en gezond verstand voldoet een mooie vraag aan de volgende criteria:
- Zij is zonder oordeel
- Zij gaat uit van niet weten en vraagt een onderzoekende houding
- Het vereist gepeins
- Zij sluit aan op wat eerder is gezegd
- En is gericht op de ander en gaat niet over jouw nieuwsgierigheid
Tijdens een intervisie van een groep leidinggevenden werd een casus ingebracht waarin de leidinggevende vol in de wind stond en van zichzelf vond geen andere keus te hebben dan hierin te handelen. Menigeen zou bij een dergelijke casus doen alsof zijn neus bloedt maar deze dame pakte de handschoen op. De groep stelde vele vragen. De vraag die haar uit het lood bracht en haar sterkte in haar handelen was: Waar sta je voor?
Voor me zit een coachee die flinke stappen heeft gezet in zijn vraagstukken. Met enige verbazing vertelt hij hoe het hem vergaat. Hij lijkt zelf nog niet helemaal te begrijpen wat deze ommezwaai teweeg heeft gebracht. Ik vraag hem: Hoe is je dit gelukt? Ik geloof namelijk dat wanneer je begrijpt hoe iets je gelukt is, het eenvoudiger wordt dit gedrag te herhalen in andere situaties. ‘Ik wist gewoon dat het roer om moest, voor thuis en mijn gezondheid’.
Laatst legde ik een casus voor aan een collega. Ik twijfelde of ik nog steeds toegevoegde waarde bood bij een klant. Ik vroeg me af of ik dit met de klant moest bespreken. Mijn collega stelde de vraag: Wat houdt je tegen? Een mooie spiegelvraag die me deed realiseren dat ik dit gesprek gewoon moest voeren. Het pakte verrassend uit.
Wil je meer mooie vragen? Onder instrumenten vind je het resultaat van een pop-up chat waarin collega’s, vakgenoten en vrienden hun mooiste vragen met mij deelden.
Werken is eng, leren nog enger
Rode vlekken, klotsende oksels, gestotter, met de mond vol tanden, knoop in je maag. Ik zie het, in mijn werk, bij anderen. En heb er zelf ook soms last van.
Echt, ik ben een optimist pur sang. Maar deze keer vertel ik je over de andere kant van leren en werken. Het is soms gewoonweg niet grappig. Het is knap eng.
Laat ik bij mezelf beginnen. Want dat is ook altijd enger. De eerste zet namelijk de toon. Als procesbegeleider geef ik anderen als eerste het woord. Lekker makkelijk. Maar vorige week in een leersetting met gelijkgestemden, nam ik als eerste het woord. Naar aanleiding van een vraag of iemand nog behoefte had aan een terugblik op een spannende klantontmoeting. Ja, ik wel dus. Tegelijkertijd schoot door mijn hoofd dat ik dan ook met de billen bloot moest over mijn last daarvan. Stel je voor dat ik de enige ben met die last.
Nog zo’n moment, een tijdje terug. Ik zat op motorrijles. Ik voelde me onbekwaam en onzeker. Een wiebelig gas, lichaam en motor niet 1 maar 2. Ik weet nog dat ik dacht dat ik ditzelfde gevoel veroorzaak bij anderen in mijn werk. Wanneer ik ze vraag zich uit te spreken voor de groep of een rollenspel te doen. Ik zat inwendig te foeteren op de instructeur. Ook ik doe aan externe attributie onder spanning.
Afgelopen week keek ik naar de rode kleur van een ander. Voor het eerst voor de camera in verband met een webinar. Onwennig keek hij in het niets. Ondertussen denkend aan het volgende onderwerp, de tijd, de volgende sheet en zijn gesprekspartner.
Werken en leren: het zijn momenten van hard werken. Mentaal en emotioneel. Je hersenen draaien op volle toeren, je probeert je spinsels direct handen en voeten te geven. Uit het lood, in het lood. Emoties gieren door je lijf, die je op allerlei manieren probeert te managen. Of niet. Want dat kan ook.
Je vraagt je ondertussen misschien af, waarom we onszelf het pijnlijke leer- en werkproces toch aandoen. Helemaal onderaan de streep, geloof ik, word je van leren en werken een gelukkiger en mooier mens. Het kost wat zweet en tranen. Het levert zelfwaardering op. En hopelijk de waardering van anderen. Je voelt jezelf groeien. En af en toe uit het lood, houdt je gek genoeg, met beide benen op de grond. Het maakt je een menselijker mens.
Rode vlekken? Prijs jezelf gelukkig, je doet iets spannends. Klotsende oksels? Mooi, dat werd tijd. Gestotter? Lekker menselijk. Mond vol tanden? Dan is je brein hard aan het werk. Knoop in je maag? Je wordt alleen maar mooier.
Even terugkomend op de situaties, weet ik ondertussen dat ik zelden de enige ben in groepen met een bepaald onbestemd gevoel. En vertel ik eerder wat ik denk of voel. Mijn rijbewijs heb ik gehaald. De onzekerheid neemt af. En tijdens het webinar ontvouwde zich een prachtig tweegesprek voor de camera. Ik wens je een eng jaar toe!
Alle leiders zijn kaal
Alle leiders zijn van het mannelijke geslacht, ze weten precies wat ze willen en je ziet ze niet over het hoofd. Deze blog gaat over onzinnige aannames over leiders.
De vele kleuren van leiderschap
Hoe kan jij de diversiteit in leiderschap (h)erkennen? Dat antwoord kan ik niet geven. Ik zie wel vele kleuren van leiderschap door een leiderschapsprogramma dat ik bij een klant begeleid. Ik heb hier geleerd de tijd te nemen om ieder werkelijk te zien. Karel schudt bijvoorbeeld op de eerste dag enthousiast mijn hand alsof hij me al lange tijd kent. Op Herman stap ik zelf af nadat ik hem rustig heb laten binnenkomen. Mirjam vraagt me direct het hemd van het lijf en heeft al wat ideeën die ze met me deelt. Youssef verbaasde mij gisteren. Hij kwam op mij introvert en harmonieus over en blijft liever op de achtergrond. Totdat hij vertelde over een rapportagemethodiek. Het bleek dat hij 180 medewerkers zover had gekregen te werken met deze methodiek en zodoende de OR indirect had beïnvloed.
Kleur bekennen
Door het begeleiden van het leiderschapsprogramma begrijp ik beter dat ieder zijn kleur bekent op andere momenten. Ik zag de rust van Bas toen de groep onrustig werd. Hij knikte, zei dat we al een stap verder waren gekomen en deed een voorstel voor een vervolg. De juiste interventie op het juiste moment. Laura sloeg de spijker op de kop door op te merken: “Ik vind het gewoon heel lastig om in de wirwar van informatie te prioriteren en te starten”, zei ze. Een aantal andere deelnemers knikten. Ja, dat hadden zij ook. Het gesprek kreeg een andere wending.
Leiderschap is aanwezigheid en op de achtergrond durven blijven. Maar ook het voortouw nemen of juist een voorzet geven zodat anderen hun ruimte kunnen pakken. Het is kwetsbaar opstellen, vanuit inhoud opereren of visie. De Insights kleuren rood, geel, groen en blauw zijn daarin allemaal zichtbaar en zinvol.
Onderstroom
Iets in de lucht
Soms voel je dat er iets in de lucht hangt, maar dat het niet uitgesproken wordt. Soms vraag je je af waar een gesprek nu echt over gaat. Soms kijk je terug op een bijeenkomst en realiseer je je dat er iets raars gebeurde. Dit zijn situaties waar een onderstroom kan spelen. Het is denk ik het schijnbare ongrijpbare wat me fascineert. Je voelt, ziet of hoort flarden die je een richting op wijzen. Het is zoals een wandeltocht over een onbekend en spannend terrein.
Wat is het, een onderstroom?
Een onderstroom kun je omschrijven als:
Alle gedachten en gevoelens in een groep die belangrijk zijn voor het maken en nakomen van afspraken die we niet openlijk met elkaar kunnen delen (van Deene). Persoonlijk vind ik dat naast ‘kunnen’ (het vermogen) hier dikwijls ook ‘willen’ (het lef hebben) mee speelt. Misschien telt hier zelfs dat ‘willen’ voor ‘kunnen’ gaat. Als ik geloof dat het iets oplevert om zaken uit te spreken, dan wil en kan ik dat ook doen.
Waarom is er onderstroom?
Er zijn verschillende redenen waarom men niet zegt wat er te zeggen valt. Een reden is dat men denkt dat het niet legitiem is om in openheid te spreken. Bij de ‘men’ zit al een adder onder het gras. Want wie bepaalt nu dat het niet legitiem is? En waarom? Dat kan slechts 1 persoon zijn, maar ook kan het een door velen onbesproken opvatting zijn.
Signalen van de onderstroom
Wat er gebeurt is dat men wel een onderwerp in de wandelgangen bespreekt, maar niet in het formele circuit. Of men maakt er grapjes over en op de echte momenten blijft het onbesproken. Een ander signaal is bijvoorbeeld dat men na de formele vergaderingen nog wel heel lang napraat. Bij een grote Stichting speelde dit. Er werd letterlijk gezegd; we hebben een tweede vergadercultuur. Blijkbaar voelt het veiliger om zaken bij de koffieautomaat te bespreken. Het vergt dan moed om hetgeen bij de koffieautomaat besproken is, terug te brengen in de formele bespreking. Een simpele afspraak daarover doet soms wonderen. Bij die Stichting gaf ik dat zo letterlijk aan, eigenlijk als voorbeeld bedoeld. Vijf minuten daarna werd letterlijk iets ingebracht wat daarvoor bij de koffieautomaat besproken was.
De koffieautomaat en de onderstroom
Soms zegt men ook bij de koffieautomaat weinig omdat men daar een spanning mee verwijdt. Er is sprake van een onbewust proces. Een team in de non-profit gaf meerdere malen aan dat ze goed samenwerken en dat ze om die reden een middag willen werken aan feedback. Te veel of te lang bevestigen dat iets er is, kan een signaal zijn dat het er juist niet is. Dat gaat onbewust, omdat daardoor de aandacht juist op andere zaken wordt gericht. Een ander signaal dat je hier kunt opvangen, is dat hetgeen je hoort en ziet, niet overeenkomt met wat er gezegd wordt. ‘We zijn een geweldig team’ maar je voelt tegelijkertijd een laag energieniveau.
Oefenen met de onderstroom
Het vergt aardig wat oefening om de signalen uit een groep op te pikken. Voor mij nog steeds een leerproces. De vervolgstap is de signalen op zorgvuldige wijze te toetsen in de groep en daarmee interventies doen die bijdragen aan het leerproces van het individu en de groep. En dat lukt soms en soms sla je de plank ook gewoonweg mis. Daar vertel ik in de volgende blog graag meer over.